Η Αγιότητα στον Πόντο

Στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα φετεινά «Σωτήρεια», το χριστεπώνυμο πλήρωμα του Ιερού Ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, οι κάτοικοι της πόλης μας και ο Σύλλογος Ποντίων Μεταμόρφωσης «Ο Εύξεινος Πόντος», υποδεχόμαστε σήμερα, με βαθιά συγκίνηση και ιδιαίτερο σεβασμό, τo λείψανo της «Ασκήτισσας της Παναγίας», Οσίας Σοφίας του Πόντου.

 Η Σοφία Χοτοκορίδου, γεννημένη στα 1883 σε χωριό της Τραπεζούντας, έφτασε στην Ελλάδα, παρασυρμένη από τη λαίλαπα της γενοκτονίας. Πρωτύτερα είχε χάσει κατά περίεργο τρόπο σύζυγο και παιδί. Στην Ελλάδα ολοκλήρωσε τη ζωή της στο μοναστήρι του Γενέθλιου της Θεοτόκου, στην Κλεισούρα Καστοριάς, διδάσκοντας την υπομονή και την καρτερία και τη βαθιά πίστη στο Θεό, με τη μοναδική αγιότητα και ταπεινοφροσύνη της ζωής της. Μας τιμά εξαιρετικά η παρουσία του Μητροπολίτη Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ, καθώς και του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Κηφισίας, Αμαρουσίου και Ωρωπού κ.κ. Κυρίλλου, στη σημερινή μας εκδήλωση. Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα, πως ο Σεβασμιώτας Μητροπολίτης Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ, αποφάσισε με αποκλειστική δική του πρωτοβουλία, να εισηγηθεί στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο και  στην περί αυτόν Αγία και Ιερά Σύνοδο, την συναρίθμηση της παραπάνω Πόντιας Οσίας Σοφίας, στο Αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Με την ευκαιρία αυτή θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στους αμέτρητους Άγιους, Όσιους και μάρτυρες που ανέδειξε η Γη των πατέρων μας, ο Πόντος.

Όταν λέμε Πόντο εννοούμε τα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας, νότια της Μαύρης Θάλασσας, που εκτείνονται σε βάθος 200 -300 χιλιομέτρων στη μικρασιατική ενδοχώρα που κατοικήθηκε από τον 8^ο αιώνα π.Χ. από έμπειρους Έλληνες θαλασσοπόρους.

Από τον 8^ο αιώνα π.Χ. μέχρι και λίγο πριν από τον ξεριζωμό, ο Πόντος παρουσίασε μια συνεχή ακμή, για σχεδόν τριάντα ολόκληρους αιώνες, όχι μόνο στο εμπόριο και στην οικονομία, αλλά και στις τέχνες, στα γράμματα και στον πολιτισμό. Έτσι, η πατρογονική μας Γη, είναι από τα μέρη εκείνα, που μεταξύ των άλλων και με βάση αυτόν τον πολιτισμό, πρώτα ασπάσθηκαν τον χριστιανισμό και έδωσαν τους περισσότερους Αγίους και Μάρτυρες στην Εκκλησία του Χριστού.

Ένας καλοκάγαθος Πόντιος «γέροντας» σε κάποιο μοναστήρι της Κεντρικής Ελλάδας, παρεξηγημένος, από τα επίμονα, πειρακτικά ερωτήματα των συντρόφων του, για την ιδιαίτερη πατρίδα του, πού δεν έλεγε να ξεχάσει ποτέ και με τίποτε: «και τι είναι ο Πόντος;», κάθισε και φιλοτέχνησε πικραμένος έναν πολύ σημαντικό ιστορικό χάρτη του Πόντου.  

Σ’ αυτόν τον χάρτη με την αυτοσχέδια επιγραφή: «Αυτός είναι ο Πόντος των Αγίων!» είχε σημαδέψει πόλεις κι ασκηταριά, όπου έζησαν, πέρασαν, γεννήθηκαν ή ασκήτεψαν στους αγιασμένους αυτούς τόπους, πολλοί όσιοι και μάρτυρες. Αντίστοιχα είχε κολλήσει και τις εικόνες τους. Που φύλαγε τόσες και τόσες εικόνες μέσα στο λιτό κελί του; Μήπως και ζωντάνεψαν απ’ της ψυχής του τα βάθη; Και που τους είχε αλήθεια, κρυμμένους, όλους αυτούς τους Αγίους!

Παρατηρώντας το χάρτη και ξεφυλλίζοντας το συναξάρι της Εκκλησίας, αντιλαμβανόμαστε πως πρώτη αναφορά για τη διάδοση του Χριστιανισμού στον Πόντο κάνει ο Ευαγγελιστής Λουκάς, στις Πράξεις των Αποστόλων. Εκεί πληροφορούμαστε, πως Πόντιοι βρίσκονταν ανάμεσα στο ακροατήριο, όταν τη μέρα της Πεντηκοστής, ο απόστολος Πέτρος μίλησε στα συγκεντρωμένα πλήθη και μετεστράφησαν στην πίστη του Χριστού 3.000 ψυχές. ‘’Πάρθοι και Μήδοι και Ελαμίται, και οι κατοικούντες την Μεσοποταμίαν, Ιουδαίαν τε και Καππαδοκίαν, Πόντον και την Ασίαν…. Ακούομεν λαλούντων αυτών ταις ημετέραις γλώσσαις τα μεγαλεία του Θεού». (Πραξ. β’, 9).

Στο ίδιο βιβλίο των Πράξεων και από τις επιστολές του Αποστόλου Παύλου διαβάζουμε για τον Ακύλα, «ποντικόν τω γένει» (Πραξ. ιη΄, 2), καθώς και την σύζυγό του Πρίσκιλλα. Άλλος σημαντικός αποστολικός άνδρας και συνεργάτης του αποστόλου των εθνών ήταν ο Φιλόλογος, επίσκοπος Σινώπης, χειροτονημένος από τον απόστολο Ανδρέα. Στην προς Ρωμαίους επιστολή γράφει ο Παύλος, «ασπάσασθε Φιλόλογον και Ιουλίαν…»(Ρωμ. ιστ’, 15).

Αλλά και ο απόστολος Πέτρος γράφει την πρώτη του καθολική επιστολή προς «τοις εκλεκτοίς παρεπιδήμιοις διασποράς Πόντου, Γαλατίας, Καππαδοκίας, Ασίας και Βιθυνίας»…(Πετρ. α΄, 1). Φαίνεται πως η διασπορά αυτή ήταν αρκετά μεγάλη, για να ασχοληθεί μ’ αυτήν ιδιαίτερα ο απόστολος Πέτρος.

Όταν ανοίξεις το Συναξάρι και το διαβάσεις προσεκτικά, μένεις άφωνος από το πλήθος των Αγίων του Πόντου. Διαβάζεις π.χ. για τους Μεγάλους Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, όπως για τον Μέγα Βασίλειο, πού ασκήτεψε σε σπήλαιο του Πόντου, σε κατάφυτη περιοχή, κοντά στον Ίρι ποταμό, όπου προσκάλεσε και το φίλο του Γρηγόριο Θεολόγο το Ναζιανζηνό, καθώς και για τον Άγιο Γρηγόριο τον Επίσκοπο Νύσσης, αλλά και για τον Όσιο Ναυκράτιο.

Η πλήρης αναφορά στους εκατοντάδες Οσίους και Αγίους του Πόντου ξεφεύγει κατά πολύ από τα χρονικά όρια της παρουσίασης αυτής, γι΄ αυτό και θα περιοριστούμε σε μια σύντομη αναφορά των κυριοτέρων ονομάτων που γεννήθηκαν ή έδρασαν ο καθένας σε κάποιο σημείο του Πόντου.

Έτσι θ’ αναφέρουμε τον Όσιο Θεοδόσιο, Μητροπολίτη Τραπεζούντος, τον Άγιο Ιωάννη τον Τραπεζούντιο, τον Μεγαλομάρτυρα Θεόδωρο τον Στρατηλάτη, τον Μεγαλομάρτυρα Θεόδωρο τον Τηρώντα, τον Όσιο Συμεών τον Νέον Θεολόγον, τον μάρτυρα Κορδάτο, όπως και τους νεαρούς αυτάδελφους μάρτυρες Ευλάμπιο και Ευλαμπία. Την Αγία Ελένη, μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου από τη Βιθυνία. Τον Άγιο Σέργιο τον Μάγιστρο, τον Άγιο Ανδριάνα και την Αγία Ναταλία, τους 40 μάρτυρες, τη μεγαλομάρτυρα Κυριακή, τον ιερομάρτυρα Φωκά τον θαυματουργό και τον μάρτυρα Φωκά τον Κηπουρό. Τους 20.000 μάρτυρες.

Ο ιερομάρτυς Βασίλειος ήταν Επίσκοπος Αμασείας. Ο Όσιος Παυσίκακος Επίσκοπος Συνάδων ήταν από την Αμάσεια. Ο Όσιος Νικήτας ο Πατρίκιος και ο Όσιος Στυλιανός από την Παφλαγονία. Ο Όσιος Νίκων, ο «Μετανοείτε», από την Τραπεζούντα. Ο Όσιος Φιλέταιρος ήταν γιος του Έπαρχου της Νικομήδειας. Αναρίθμητο νέφος μαρτύρων! Σκαλισμένα ασκηταριά σε πανύψηλους βράχους, σπήλαια δυσπρόσιτα πνευματικών αγώνων και προσευχών. Τί να πεις για τον πολιούχο της Τραπεζούντας Άγιο Ευγένιο, τον πρώτο Επίσκοπό της -μετά τον ιδρυτή της Εκκλησίας της Απόστολο Ανδρέα- πού αποκεφαλίστηκε επί Διοκλητιανοϋ; Οι Μεγάλοι Κομνηνοί τον θεωρούσαν προστάτη τους και απεικονίζεται σε πολλά νομίσματα και εμβλήματα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Για πολλά χρόνια ο Ναός του Αγίου Ευγενίου ήταν ο Μητροπολιτικός Ναός της Τραπεζούντας. Ο ίδιος ετιμάτο ως διδάσκαλος, φωτιστής και πολιούχος της.

Στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας στα 325, ο Πόντος αντιπροσωπεύεται από τον επίσκοπο Τραπεζούντος Δόμνο και άλλους πέντε επισκόπους τους Αμασείας, Κομάνων, Ζήλων, Νεοκαισαρείας και Πυτιούντος. Το 680 επί Κωνσταντίνου Δ΄ του Πωγωνάτου, σε Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως προεδρεύει ο επίσκοπος Τραπεζούντος Θεόδωρος. Της ίδιας πόλης ο Χριστόφορος προεδρεύει στην Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο το 787 εναντίον των εικονομάχων, που αναστύλωσε τις εικόνες. Ο Τραπεζούντος Νήφων προεδρεύει το 1351 σε Σύνοδο, που καταδικάζει τους οπαδούς του Βαρλαάμ. Ο Θεοδόσιος με τον τίτλο Υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Λαζικής προεδρεύει στη Σύνοδο του 1370. Ακολουθούν άλλοι δύο Τραπεζούντιοι που διακρίθηκαν. Ο Ιλαρίων προεδρεύει στη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 1394 και ο Ακρόθεος προεδρεύει στις Συνόδους Φερράρας και Φλωρεντίας 1438 – 1439.

Ατέλειωτη η αλυσίδα των παλαιών Αγίων του Πόντου, πού οι κρίκοι της συνεχίζονται με τους νεομάρτυρες.

Στό 18ο αιώνα σημειώνεται το μαρτύριο της δεκαπεντάχρονης, Αγίας Ελένης από τη Σινώπη. Δεν λησμονούμε επίσης εμείς οι Πόντιοι και τον προύχοντα της Τραπεζούντας Νεομάρτυρα Παρασκευά, ούτε και τον έμπορο από την ίδια πόλη Νεομάρτυρα Ιωάννη της Σουτσιάβας. Στις αρχές του περασμένου αιώνα προβάλλει η μορφή του Αγίου Γεωργίου Καρσλίδη από τον Πόντο, του Οσίου και Ομολογητού, στη Δράμα (1901-1959).

Οι πρώτοι που κήρυξαν το λόγο του Θεού στον Πόντο ήσαν οι Απόστολοι Πέτρος και Ανδρέας, ο μεν Πέτρος στο εσωτερικό, ο δε Ανδρέας στα παράλια. Η Εκκλησία της Αμάσειας ιδρύθηκε από τον Πέτρο, όπου χειροτόνησε και εγκατέστησε επίσκοπο τον Νικήτα. Ο Ανδρέας κήρυξε στη Σινώπη, Τραπεζούντα και Αμισό.

Επίσης και εξωχριστιανικές πηγές γράφουν για την εκπληκτική διάδοση του Χριστιανισμού στον Πόντο. Ο χριστιανισμός στα 113 μ.Χ. ήταν τόσο ευρύτατα διαδεδομένος σε πόλεις και χωριά, έτσι ώστε ο διοικητής της Βιθυνίας και του Πόντου Πλίνιος ο νεώτερος, να γράφει στον αυτοκράτορα Τραϊανό, πως οι διωγμοί δεν θα απέδιδαν σε καμιά περίπτωση, αν δρούσαν ως κατασταλτικά μέτρα εναντίον των Χριστιανών.

Τότε, επί Τραϊανού, μαρτύρησε κι ο επίσκοπος Σινώπης Φωκάς.

Στα 190 μ.Χ. ο επίσκοπος Αμάστριδος Πάλμα προεδρεύει σε Σύνοδο επισκόπων του Πόντου, με αποτέλεσμα την καταδίκη των αιρέσεων και την ευθυγράμμιση των Εκκλησιών με τη Ρωμαϊκή Ορθοδοξία.

Λίγο αργότερα, ο αξιολογότατος επίσκοπος Άγιος Γρηγόριος ο Νεοκαισαρείας, συνεχίζει το έργο του αποστόλου Ανδρέα. Για τον ιεραποστολικό του ζήλο γράφει ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου. Κατ’ αυτόν, όταν ο Άγιος Γρηγόριος πήγε στην Νεοκαισάρεια βρήκε 17 χριστιανούς. Όταν πέθανε, στη γενική περιφέρεια της Νεοκαισαρείας είχαν απομείνει όλοι κι όλοι 17 ειδωλολάτρες.

Όσο η Εκκλησία του Χριστού δυνάμωνε, ακόμη και στα πιο δύσβατα μέρη του Πόντου, τόσο περισσότερο οι καταπιέσεις και οι διωγμοί εναντίον των χριστιανών πλήθαιναν κι εντάθηκαν μάλιστα ιδιαίτερα, στα χρόνια των Διοκλητιανού, Γαλερίου και Μαξεμίνου. Όμως, οι συστηματικοί διωγμοί, αντί να εκφοβίσουν και να κλονίσουν το φρόνημα των χριστιανών, τους έκαναν πιο επιθετικούς. Τους δυνάμωναν στον αγώνα τους για τη διάδοση του χριστιανισμού και τη συντριβή των ειδώλων.

Τέσσερις νεαροί Τραπεζούντιοι, ο Ευγένιος, ο Ουαλεριανός, ο Κανίδιος και ο Ακύλας κατέστρεψαν το άγαλμα και τον βωμό του αρχαίου Μίθρα (του Απόλλωνα των αρχαίων Ελλήνων), με αποτέλεσμα να συλληφθούν και να υποστούν μαρτυρικό θάνατο.

Το παράδειγμα του αγίου Ευγενίου, πολιούχου και προστάτη της Τραπεζούντας, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ακολούθησαν και πολλοί άλλοι ακόμη αγωνιστές της πίστεως. Π.χ. οι Ριζούντιοι Μάρτυρες Ευστράτιος, Αυξέντιος και Ευγένιος. Στη Ζύγανα οι επτά αδελφοί, στη Νικόπολη οι 45 Μάρτυρες, στη λίμνη της Σεβαστείας, οι 40 Μάρτυρες. Στα Κόμανα ο επίσκοπος Βασιλίσκος, ο Βασίλειος Αμασείας, ο Ζήλων Αθηνογένης, στα Τρόχαλα η Αγία Βαρβάρα, η Αγία Κυριακή, οι Άγιοι Ανάργυροι, ο Μεγαλομάρτυς Γεώργιος και άλλοι πολλοί Ιεράρχες, Μάρτυρες και Όσιοι.

Κάθε γωνιά του πιστού Πόντου, τα χωριά, οι πόλεις κι οι απόκρημνοι βράχοι του με τις αναρίθμητες εκκλησίες και τ’ ασκηταριά του, μαρτυρούν το έντονο και γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα των προγόνων μας, συνακόλουθο των αμέτρητων μαρτύρων και Αγίων που έδωσε η πατρογονική μας γη. Αυτή η θρησκευτική παράδοση μετέδιδε από γενιά σε γενιά ένα έντονο κι άσβεστο χριστιανικό θρησκευτικό συναίσθημα, κάτι που φανάτισε, την αδηφάγο βαρβαρότητα των Τούρκων. Το ότι οι πρόγονοί μας ήσαν ακραιφνείς Έλληνες και Χριστιανοί αποτέλεσε, όπως είναι γενικότερα γνωστό, την κυριότερη αιτία για τις βάναυσες σφαγές τους, από 1914-1916 και 1919-1923. Το στυγερό αυτό έγκλημα των Τούρκων πάνω στον ελληνικό πληθυσμό του Πόντου αριθμεί 353.000 εντελώς αθώα θύματα… Όλους αυτούς τους ανθρώπους, οι βάρβαροι Τούρκοι τους στοίβαζαν κατά εκατοντάδες σε εκκλησίες ή σε σπίτια, που μετά έκαιγαν με ότι βρίσκονταν στο εσωτερικό τους ή τους έσφαζαν εν ψυχρώ ή τους έστελναν ανεπιστρεπτί για σίγουρο θάνατο, στα λεγόμενα «τάγματα εργασίας»… Όλα αυτά τα θύματα αποτελούν λογικά, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ακόμη ανώνυμους μάρτυρες της εκκλησίας μας, αφού πέθαναν όλοι κατά βάρβαρο και ειδεχθή τρόπο, απλά και μόνο επειδή δεν δέχτηκαν ποτέ και έναντι του οποιουδήποτε τιμήματος, να αρνηθούν τη χριστιανική πίστη και την πατρίδα τους και αξίζουν την αντίστοιχη αναγνώριση από την πλευρά της εκκλησίας μας. Σήμερα όλοι αυτοί οι Μάρτυρες της χριστιανικής πίστης δεν βρήκαν ακόμη τη δικαίωση που τους αξίζει, πέρα από μια χλιαρή αναγνώριση της γενοκτονίας του Πόντου από το ελληνικό Κοινοβούλιο. Η τρισχιλιόχρονη ιστορία του Πόντου, ο λαμπρός πολιτισμός του, η πλούσια εκκλησιαστική του παράδοση, αλλά και η στυγερή γενοκτονία του, δεν βρήκαν ακόμη τη θέση που τους αξίζει στα σχολικά βιβλία της Ιστορίας, αλλά ούτε και έτυχαν της πρέπουσας επίσημης διεθνούς αναγνώρισης, εκ μέρους όλων των Κυβερνήσεων του Κόσμου… 

Το πλήθος των Αγίων του Πόντου, οι υπέροχες εκκλησίες, τα σκαρφαλωμένα σ' απόκρημνους βράχους ασκηταριά και τα λαμπρά μοναστήρια, όπως το περίφημο της Παναγίας Σουμελά, - έστω και σ’ ερείπια -  του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα και του Αγίου Ιωάννου Βαζελώνα και άλλα πολλά ακόμη, πλημμυρίζουν με υπερκόσμιο δέος την ψυχή και χαρίζουν απόμακρες ελπίδες, πώς δε θα εγκαταλείψει ο Θεός τους πρόσφυγες του Πόντου, αλλά ούτε και θα παραβλέψει τις πρεσβείες των πονεμένων Αγίων Του!...