Άσμα μνήμης

Η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων έχει και συμβολικές διαστάσεις. Δεν είναι μόνο ένα θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ηθικής. Ο Πόντος με τη συμβολή του στην ελληνική λαογραφία κατάφερε να μετατρέψει το παραδοσιακό τραγούδι σε άσμα μνήμης. Και το πιο γνωστό από αυτά τα άσματα μνήμης είναι το θρυλικό: Πάρθεν η Ρωμανία που αναφέρεται στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Αυτή η ημερομηνία είναι σημαδιακή διότι τερματίζει οριστικά τη δράση των Ακριτών. Το άσμα αυτό δεν είναι όμως μόνο και μόνο ένας ποντιακός θρήνος. Συμβολίζει και κωδικοποιεί ένα κομμάτι που ανήκει σε όλο τον ελληνισμό. Ο Πόντος θυμάται και τιμά την Πόλη για όλους τους Έλληνες.

Το μήνυμα προέρχεται από ένα πουλί και αυτό δεν είναι τυχαίο. Αποτελεί δομικό στοιχείο του άσματος μνήμης.

Έναν πουλίν καλόν πουλίν εβγαίν’ από την Πόλην,
ουδέ’ς σ’αμπέλια κόνεψεν μουδέ’ς σα περιβόλια.

Το πουλί είναι επιπλέον ένα νοητικό σχήμα που δρα στην πραγματικότητα.

επήγεν και ν’εκόνεψεν’ς σ’ Αγια Σοφιάς την πόρταν
Έσειξεν τ’ έναν το φτερόν ’ς στο αίμαν βουτεμένον,
και ’ς σ’ άλλο το φτερόν αθέ, χαρτίν βαστά γραμμένον.

Το διπλό σύστημα του αίματος (μάχη) και του μηνύματος (μνήμη) ενώνει οριστικά τον θάνατο με τη μνήμη εφόσον μόνο εκείνη είναι ικανή να κάνει την απαραίτητη υπέρβαση για να δημιουργήσει το μέλλον. Μέσα σ’ ένα πιο τυπικό και δικαστικό πλαίσιο, το μήνυμα είναι και η απόδειξη του εγκλήματος πολέμου. Η εξήγηση που δίνεται από το καλό παιδί αποδεικνύει επιπλέον ότι και η θρησκεία έχει τα όρια της με τέτοιου είδους θέματα. Το ίδιο ισχύει και πιο γενικά για το θέμα της γενοκτονίας.

Ατο κανείς ’κι αναγνώθ’, κανείς ’κι ξερ’ ντο λέγει,
μηδέ κι ο Πατριάρχης μου με όλους τους ποππάδες.
Κι έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.

Σε αυτήν την ανάγνωση, η αθωότητα είναι αναγκαία και το σύμβολο που επιλέγει το άσμα μνήμης είναι το παιδί. Οι αθώοι και οι δίκαιοι είναι οι πρωταγωνιστές της τραγωδίας. Ακόμα και το τελικό μήνυμα του άσματος είναι συμβολικό διότι ξεπερνά κάθε όριο. Ενώ έχουμε το παραδοσιακό στοιχείο με τους στίχους:

Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρεα
κι’ Άϊ Γιάννες ο Χρυσόστομον, κλαίει δερνοκοπάται.

Όμως είναι άλλος που λέει:

Μη κλαίς, μη κλαις Άϊ Γιάννε μου και μη δερνοκοπάσαι.

Το άσμα χρησιμοποιεί το νοητικό σχήμα Deus ex machina δίχως όμως την παραδοσιακή αναφορά. Κατά κάποιο τρόπο όπως θα έλεγε ο Οδυσσέας Ελύτης μιλά ο εξόριστος ποιητής, μιλά η μνήμη μέλλοντος.

«Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία πάρθεν»
«Η Ρωμανία αν πέρασε, ανθεί και φέρνει κι’ άλλον».

Αυτή είναι η συμβολική συμβολή του Πόντου στον Ελληνισμό.

Πηγή